"بازخوانی یک تراژدی انسانی در منا"
به قلم: جمعی از کارشناسان واحد HSE
بیش از یک هفته از حادثه تلخ منا می گذرد. حادثه ای که طی آن تعداد بی شماری انسان بی گناه کشته شدند و کشور ایران با بیش از 480 نفر جان باخته و مفقود، این روزها را در فضایی از بهت و غم سپری کرده است. در مقام قضاوت این واقعه تلخ ننشسته ایم اما با توجه به تکرار چندین باره حوادث مشابه در مراسم عظیم حج، در این مجال محدود، این حادثه را از دیدگاه کارشناسی و ایمنی در مسیرهای پر ازدحام و شلوغ مورد بازخوانی قرار داده ایم: صبح روز پنجشنبه در حالی‌که حاجیان کشورهای مسلمان به سوی رمی جمرات حرکت می‌کردند به دلایل نامعلوم و بدون هماهنگی قبلی دو مسیر رمی جمرات بسته می شود. زائران که به انتهای خیابان رسیده بودند با انسداد انتهای مسیر مواجه شده و ناچار به بازگشت می شوند. در حال بازگشت با سیل عظیم جمعیتی که برای رمی جمرات به محل انجام مناسک می‌رفتند، برخورد می کنند. سپس آنها به مسیر باریکی هدایت میشوند که از دروازه‌ای کوچک عبور می کند و همین امر موجب برخورد و ازدحام شدید در ورودی این مسیر شده و فاجعه منا را رقم می زد.
طبق نظر دکتر "کیت استیل"، دکترای علوم جمعیت و ازدحام شناسی از دانشگاه متروپولیتن منچستر که طراح مسیرهای رمی جمرات و منا میباشد، طراحی پل ها و مسیرهای منتهی به منا هیچ ایرادی ندارد. اما مسیرها یک طرفه طراحی شده اند نه دو طرفه. اشتباه زمانی اتفاق افتاده است که یک مسیر رفت، مسیر برگشت هم شده است. یعنی ازدحام جمعیتی که برای رفتن به منا تلاش می کردند با ازدحام جمعیتی که از منا برمی گشتند روبرو می شوند. در مطالعات طراحی یک تونل یا پل، جمعیت احتمالی عابران در دقیقه، ظرفیت سازه در زمان حادثه و واکنش نسبت به آن نیز محاسبه می شود. چرا که انسان ها در زمان حادثه و یا بحران به صورت غیرارادی به فکر فرار و نجات خود هستند. این پدیده روانشناسی فضای بیشتری را برای فرار از آن موقعیت می طلبد که نتیجه آن له کردن، ضربه زدن و از روی هم رد شدن خواهد بود. تراژدی که متاسفانه در منا رخ داد. در هر یک متر مربع 6 تا 7 نفر به سختی می توانند نفس بکشند. آنهم به صورت ایستاده و بدون هرگونه حادثه و استرس. حالا فاجعه مرگبار رمی جمرات را در نظر بگیرید. هزاران نفر در یک مسیر روبروی یکدیگر، در هوای داغ عربستان زیر تابش مستقیم آفتاب، تهویه ضعیف و کمبود آب! ضمن اینکه این مسیر بایستی برای سه میلیون نفر جمعیت طراحی و ظرفیت نگاری می شد نه دو میلیون نفر.
آنچه مسلم است با مطالعات دقیق علمی و تخمین اوج جمعیت، به راحتی می توان عرض های خروج متناسب، تعداد مسیرهای مورد نیاز، شبکه ارتباطی میان آنها را طراحی و احداث نمود و مطابق با استانداردهای بین المللی راه های فرار اضطراری در شرایط ویژه و بحرانی را نیز در فضای مورد نظر طراحی نمود. این تدابیر بایستی توسط مسئولین، با توجه به تخمین جمعیت برای شرایط ازدحام جمعیتی که احتمال آن در مسیرها و فضاهای پرتردد بالاست دیده شده و هر ساله توسط مهندسین و مشاوران متخصص مورد ارزیابی و بازبینی قرار گیرد. بدون شک عدم مدیریت صحیح و عدم کفایت مسئولین در شرایط بحرانی، حادثه منا را به فاجعه ای فراموش نشدنی مبدل ساخت. شرکت مهندسین مشاور ایمن پرتو ضمن عرض تسلیت به تمامی خانواده هایی که در این حادثه تلخ آسیب دیده اند به ویژه همکار محترم این مجموعه سرکار خانم مهندس مولوی، از خداوند متعال برای همه بازماندگان آرزوی صبر مسئلت می نماید.
به امید روزی که ایمنی در رویدادهای عظیمی همچون حج با تدبیر و درایت افرادی آگاه و مسئول مدیریت شود تا دیگر شاهد فجایعی اینگونه تلخ و ناخوشایند نباشیم.
